Алваӈ вальыт лымӈылтэ

Э'э'гты ӈавтыӈысӄэвыльын. (гатвылен Выквыӈана А. Г. Элӄэтвээмык. Гэкэлилин 1994 М. Беличенко-Кавыӈавыт).

Энмэн ӄлявыл гэӈэвъэнэ нынымытваӄэнат. Нэнавалёмӄэн, ынӄэн рэмкыкин ӈэвысӄэт, энмэн аны таӈколльо алваӈ гытиӈӈэв. Наӄам ыннэн ӈээкык ынкъам ынӄэн ӄлявыл иквъи ӈавъанэты:

- Ытлён нылгиръэӈэвысӄэт, тъыёпатын, наӄам рэмкичильыт-ым, ӈэвынъюсӄивыльыт-ым таӈлёӈрагта итыркын, лыгэн ӄонпы ӈэнку нъэлыркыт.

Рэмкыкин ӈэвысӄэт. Ынӄэн ӈэвынъюсӄивыльыт танлёӈрагта итыльыт, ӄонпы лыгэн нытымӈэвӄэнат ӈэнку. Ынкъам ынӄэн ӈэвъэн ивнин, ӄэлюӄ-ым пагченъёгъэ ӄлявыл, наӄам уйӈэ эӈинӄэйкыльинэт, гэӈъэвэнэ нымытваӄэнат. Ынӄэн ивнин:

- Эплеэн аны мыёпатын. Эченур таӈымыльэты нилгыӄинэт эвиръыт ӄытэйкыгынэт, лыгэн илгыплекыт, элгыӄонагтэ, илгиръын, илгыкъэли, илгылит – лыгэн ымыльо нилгыӄинэт.

Ынӄэн тэйкынинэт-ым. Акватыӈӈок ивнин ӈэвъэн:

- Эвыр митъэлыги трапкэрыӈӈогъа-ым, гынунъии'к, и'и'тъул ынкы ковлёкы ратвагъа-ым, митъэлыги гымо тыетыркын, тыпкирыркын гыныкагты ярагты.

Эквэтгъи… Ынӄо ынӄэн ынраӄ льунин ӄонральын ынпыӈэвӄэй тылянвык, рэсӄиквъи.

- Мэӈин?

- Вай гымо.

- Ээй, ӄэйӈун-ым ӈонэнрамкэты нылӄытигыт?

- Ии.

Ынӄэн энмэч ыргынан лыги ӄонпы у'рэӈэнри ӄытыльыт, ӄонпы ынӄэнына ынӄэн лыги гэтчылин.

- Ээ, аны рагалягъа?

- Аны мыткиквъэк ӄэйвэ.

Турыпкирык ытлён чаёма ынӄэн нинъэйвынин ынпыӈэвӄэе, ивнин:

- Ынӄэн-ым ынӄэн митъэлыги пыкирык, ынӄэн уӈэлийгут нэрэнтыгыт, ынӄэн ынпыначга, эмэлкэ ӈэвысӄэтин ытлыгэ, ынӄэн уӈэлийгут нэрэнтыгыт ынкъам вай ӈотӄэнат мыйылгыт, эмэлкэ уутчикинэт.

Рыпэӄэй йылнин-ым ынкъам вуулӄэй, (ӄынур уттыт гэвуулетэ) ынкъам имчьечукэнэлгыӄэй йылнин. Ивнин:

- Лыгэн рэпкири-ым, ӈотӄэнат вай ратчочыко ӄыёгынат – имчьэчукэнэлгыӄэй-ым, вуул-ым, рыпэӄэй. Лыгэн рэпкиргъэ-ым, митъэлыги-ым уӈэлийгут нэрэнтыгыт. Ынкъам ынӄэн рэпкиргъэ оӈалынвык-ым ӈраӄ рыгъёлгийӈыт ӄытэйкыгынэт, иӈӄун гыто ынкэчыку, ӄытантэнмыӈыркын, таӈытлыӈ. Ынӄэн ӈэнку энмэн о'моттылгийӈын ынӄэн рывыткойгот нынтыӄин-ым, наӄам эвыр нылӄутӄин. Ынкъам йыӄӄай ынӄэната-ым нэнэнатрыӄинэт, ныпэлӄэтӄинэт.

Ынкъам ынӄэн тэгнинъэйвынин:

- Ынӄэн митъэлыги лыгэн рыпэӈы ынӈин рэнтыгнин – ралӄотычгаты-ым, ынкъам ынӄэн ӄыпиӈкуркын рыгъёлгычыкогты ынкъам ынӄоры ынӈин ӄынтыркын имчъэчукэнэлгыӄэй-ым. Ии, ӄынгырголявыркын-ым гыто ынӄо лыгэн пэтлеӄэй ранторкын троочгэпы.

Тэгнинъэйвынин ынӄэн лыгэн, э'тки ынӄэн оттылгын рывыткойгот нинэнтыӄин ынӄэн ынпыначга. Лыгэн-ым эквэтгъи эргатэты, ӄэлюӄ-ым тэгнинъэйвынин. Нэмэ ӄолерак ӄулинымнымӄэй нэмэ ӄонральын, нэмэ пыкиргъи ынкы. Нэмэ ынӄэн ыттыннэльын этъым йылӄыӈӈок ынӄэн ӈэвысӄэт. Кэӈунэӈ ытръэч новъаляпэраӄэн-ым, ытлён ы'лыгйит вальын, ӄлявыл люӈвытрыльын. Ӈэвысӄэт иквъи:

- Китаӄун вайыӈӄэн ръэнут ынкы гэнпылин, малёттылгын?

- Этлы аны, вай гэмо.

- Ээй, иа'м эрэсӄивкэ, ев-ев ынпыначгын миквъэн, ӈоты рэмкыльын.

Эвын этъым ӈан вулӄытвик. Ивнин ытлыгын, наӄам мыгӈээккэльын. Ивнин:

- Рэмкыльын ӈоты ӈаргын варкын.

- Ээ, аны нырэсӄивын.

Ынӄэн коллё айколятыйгот рыннин чоттагнык, ынӄэн ивнин:

- Лыгэн ёрочыкогты ынӄэн раколтачарэйпыгъа, эвын этъым ӈоонэнрамкэты ӄытыркын.

Найколятын чоттагнык. Ынкы киквъи. Эргатык эквэтгъи. Ынкы-ым пыкиргъи, ынӄэн миӈкыри нылӄытӄин-ым. Киквъи-ым. Эргатык ивнин ынпыначга:

- Ээ, ынкъам ӄуӈэлги, ӄорвъаматгэ-ым, эвыр вылпы ӄынрыгын, а'лыгаттэ.

Рыгйивэннин миӈкэгйит ӄэквэтги. Эквэтгъи-ым, орвъаматгъэ. Пыкирык ынӄэн льунин оттылгийӈын тэӈэммуллин, аны мутле лыгэн, гамотлепылен, рыпэт лыгэн гъоматычгатлен, гаӄэтыкватлен-ым, чеэн ӄутти ыттъымыт нырылтэлӄэнат, о'равэтльаы'ттъымыт, ӄэлюӄ нывъиткуӄинэт ӈэнку лыгэн.

Ынӄэн тэгмэлынӈин рыннин: ынӄэн ӈраӄ тыроочгыт тэйкынинэт-ым, лыгэн ынӄэн таӈынъетаӈавнен, нэнатантэнмыӈӄэн-ым, лыгэн ӄэлюӄ ынӈин левыт люӈъурэвэ ынӈин лыгэн. Ынӄэн колё чывэткомгонэн-ым, лыгэн люур ӄотычгатгъэ, ынӄо ынӄэн ныпиӈкуӄин тэкэмынӈин итгъи-ым нинъэйвыгйит. Лыгэн ынӄэн имчьэчукэнэлгыӄэй ынӈин нинэнтыӄин, эвыр гырголягты нынтоӄэн чинит ытлён. Тэӈэмынӈин рывыткойвынэн лыгэн. Рыпкирэннин уӈинэӈ лыгэн мутлыӄыльу, о'равэтльамоллытӄыльо.

- Иик, ынӄэн рывыткогъан, - ынпыначгын ынӄэн иквъи ӈэвысӄэтин.

Эргатык-ым инъэ нэмэ ивнин:

- Ынраӄ-ым ӈэвысӄэт уйӈэ ӄэлюӄ ы'ттъысӄылӄылкэ, ӄэпэрнэлгын ӄыльугын.

Лыгэн-ым эквэтгъи нэмэ лыгэн. Нылельэтӄин, ӄэйвэ микынэ люгнинъэйвыльын, лыгэн чинит. Нылельэтӄин, нылельэтӄин, люур ярайӈын льунин, лыгэн лыгэрайӈын, еп о'птырыров урвил, ӄнур аӈӄавыргыргын валёмнэн. Э'ӄэлиӈкыльин лыгэн ынӈин нылеӄин, лыгэн рэскиквъи, уйӈэ арокыльэн, ынкы энмэн кэлы, тэючгын чото нинэлгыӄин, кувлювтэючгын чото нинэлгыӄин, наӄам ӈутку вай, кытрэлык энмэн гумкылин ынӄэн йылӄыльин. Ынӄэн ӈотӄоры – ынӄэн омкэпы пиринин-ым, пиринин кувлювтэючгын-ым, ойпытконэн, ынанынкачыко-ым калтыӈӄач-ым ӄэпэрнэлгын нытваӄэн, ынӄэн лыгэн ратчок ёнэн ынкъам авэтываӄ лёӈынтота-ым ынраӄ ынык плегчыку нъэлгъи, нымэйыӈӄин, наӄам энмэн рыгъягыльын энмэн-ым, вэлычыку энмэн нъэлгъи о'равэтльан. Этчи ынкы тэӈкычьымэквъи-ым, кыеквъи кэлы:

- Оллё-колё нэнанъымӈычвынавӄэн ынӈатал ӄэпэрнэлгы тульэннин, ев-ев мынтогъак-ым, лыгэн тэӈэвын тырэльуӈын.

Энмэн лыгэн танымыльо нутэнут нинэльуӄин ынӄэн ынан.

- Коллё тэӈуйӈэ, лыгимиӈкы нъэлгъи!

Ӄытлыги ынӈэ вай ынык, вэлычыку плеккин гэнъэтлин. Этчи нэмэ ӄынӈырвэлятгъэ, ӈытогъэ ынӄэн, эквэтгъи.

Рыпкирэннин ынӄэн ы'ттъысӄылӄыл ӈэвысӄэтин, ӄэпэрнэлгын. Эргатык-ым нэмэ ынраӄ ивнин ынпыначга:

- Наӄам ӈавынрагтатык чекыяа ӈэлвыл, наӄам таӈамманаӈ варкын, ӄэлюӄ муутэ рагтыльылӄылторэ-ым, лымӈэ, агтатъё лымӈэ, мытрэчвиӈын ӈэлвыл, ынӄэн ромакавъёлӄыл ӈэлвыл.

Нэмэ эквэтгъи. Тэӈыныгйивэннин, ивнин:

- Ӈраӄ ӄорат, амалваӈ вальыт – лыгэн ӄутти, ӄынур чымӄатэты вальыт-ым, и'тынти ӄутти каврагты вальыт-ым, лыгэн амалваӈ вальыт ӈраӄ ӄорат, митъэлыги ынӄэнат рэльуӈынэт-ым, ымыльэты ӈэлвыл рэнумэкэвӈын, ынӄэн авнаӄорапэляка ӄитги.

Эквэтгъи-ым, таӈымляӈэт тэгрувъэгти нинэгичийвыӄинэт, ӈан тэгрувъэгти нивлыӄинэт. Тэгрувъэгти пыръюунинэт-ым, ынӄо тыляма ынӄэн ымыльо нинэнпыӄинэт камлелы. Ынӄэн янор гитэнинэт ӄорат-ым. Ынӄэн оотчой, тъэче киквъи инэнпэтыльэтык.. Эчги ымыльо рыпнинэт-ым, лыгэн лилит, ынин ӈан лилит, чекагыргэпы пирининэт ынӈин ӈан рыпэглявнэнат, люур ӄучичьыръугъэт въэгти, Ии, тэгрувъэгти ӄучичьыръугъэт, коллё ӈэлвыл чинит нагтатъёогъан. Эмъэӄэмыкэ ӈэлвыл-ым, ӄэлюӄ-ым ӈан ӈэлвыл гэвыргыргэтэ, ӄынур лыгэн аӈӄавыргыргын люур ынпыначга валёмнэн.

- Колё мэй мэлӈэлвыл, эплеэн аны мырасӄыткынатык, мэлӈэлвыл ытлён тылеркын, ръэвыргыгэтыркын.

Ӄэйвэ ӈэлвыл. Этчи пыкиргъэт-ым, пэӄэтыръогъат ынӄэн въэгти. Гитэнин ынпыначга, рылгынэнат ӄэйвэ ӄорат ынӈин вальыт ынин тывылӄаӈынвыт, тэкэм ӈраӄ лыгэн ынкэгйит нылеӄинэт алваӈ вальыт.

- Эви ӈан ымыльо.

Коллё, лыгэн-ым колё анъяйвынэн, лыгэн ытръэттэгын, ымыльо тагъяӈылӄаӈын рыкуврэтэвнин ӄляволя.

У'ри ӈэвысӄэт-ым амӄынэргатык, яйвачгыргын, ныллепысӄивӄин, эмӄынинъэ нинэгитэсӄивӄин ынӄэн и'и'тъул, э'ми? Уйӈэ, Уйӈэ, Уйӈэ… А'тчальын ӈэвъэн ынӄэн. Ӄонпы нинэгитэсӄивӄин - уйӈэ.

Ынӄэн-ым, ӄэлюӄ-ым ымыльо рыкуврэтэвнин-ым, ивнин:

- Вынэ муутэ ӄрагтытык, ӈэвысӄэт ӄыпиригын.

Лыгэн-ым муутэ рагтыгъэ-ым, лымӈэ агтатыткольыт о'равэтльат лымӈэ мууӈынрыльыт йылнинэт. Каарачыко ӈэвысӄэт коллё лыгэн.

Ынӄэн ӈэвысӄэт ӄол итгъи нэмэ инъэ ӈытогъэ-ым. Люур и'и'тъул льунин ковлёкы:

- Аа, тылеркоон, тылеркын!

Люур пыкиргъи муульын, коллё лымӈэ ӈэлвыл янра. Аны лыгэн ынанъёчга ынӄэн ӈэвысӄэт пиринин. Эмтэминӈэ ӈэвысӄэтынӈэгъи ынанъёчга, ӄутти итык лыгэн гэвъиткулинэт.

Пляиик. Ытръэч.

Кэльэт ынкъам о'равэтльат (тывъё Ӄэргытваалына: тратвыӈын ынӄэн лымӈыл, тывъё гымыкы ытльата Эвтэӈӈэнэ)

Энмэч тэленъеп чит кэльэт ынкъам о'равэтльат кынмал нытваӄэнат, кынмал нынымытваӄэнат. Ӄынур лыгэн о'равэтльат о'равэтльак рээн кэльэт нытваӄэнат, винрэттумгу ынкъам тумгу нитӄинэт.

Ынкъам вай аӈӄачормык нытваӄэнат ӄутти, ӄол нымным. Ырык рээн-ым кэльэт нытваӄэнат лыгэрак, ынпыначгын, ынпыӈэв ынкъам ыргин экык, о'ратчекчыӈын энмэч. Ӄонпы наӈӄагыннэӈӈыттыӄинэт. О'ратчек-ым колё нымэйыӈӄин, нэрмэӄин, нылгэнаройвыӄэн. Ынан лыгэн нинэвинрэтӄинэт гынниӈӈыттыльыт. Рагтатыляк-ым нинэнэмгутӄинэт рыпэт о'птытъар ы'твыт. Лыгэн колё нармаӄэнайӈын. Ыргынан этлы энукыльин тэкичгын аӈӄагыннэкэн. Ытръэч понтат нэнуӄинэт. Ампонтагты ынӄэн нывинрэтӄин.

Ӄол итгъэт нэмэ аӈӄагты ӄытгъэт. Наӈӄагыннэӈӈыттыӄэнат, наӄам гэлыткынык. Колё гагновленат. Ынкъам ынӄэн ырык рээн нытваӄэнат лявлявъоравэтльат. Ыргынан нанмыгъан ынӄэн кальао'ратчекиӈын ынкъам понты ынин нагтогъан. Нивӄинэт, ӈотӄэн понты, эплеэн ынык ытлыгэрыкы мынйылын. Ынӈатал майӈыпонта раӄамэтваӈыт кальанпыначгын ынкъам кэльэнпыӈэв.

Ӄутти-ым ярак нъатчаӄэнат. Колё ынпыӈэвӄэй нъатчальатӄэн. Эмпэтле аӈӄы нинэнгитэсӄивӄин. Нивӄин, колё мэй! Титэ вэнъым рэпкирӈыт? Ынпыначгын-ым чотыткынык нывакъотваӄэн, нъэгнопытваӄэн э'ннычормычыкогты чинитиръык. Ныпыннытваӄэн. Тэленъеп энмэч нычичевӄин. Ӄол-ым, ынпыӈэв, мальатав нытлепыткуӄин аӈӄагты. Нивӄин:

- Къоотчой ытлён титэ рэпкирӈыт.

Нъэӄэчимгъуӄин, ныпэгчиӈэтӄин. Этъым аны нэмыӄэй итыкэвын этлы эчичевкыльин, лыгэн ныръэӄин, лыгэн ныпэгчиӈэтӄин ытръэчтэгын. Л'юур ӈан чекыяа аӈӄак вытрэтгъэт ы'твыт. Наӄам эккин ы'твиӈын эвытрыкыльин. Мэчеймэквъэт. Ыргин экык ӈан нылгинымэйыӈӄин. Ынпыӈэвӄэй нытлепыткыӄин аӈӄагты, нинэгитэӄинэт ы'твыт эймэвыльыт. Нивӄин, наӄам э'ми экык? Алымы ӈан ынанмайӈычьын! Нырэсӄивӄин ралкогты, нинвӄин ынпыначгын:

- Э'ми вай эвытрыкыльин мургин экык?

Ӄол-ым ытръэч нивӄин:

- Э-э-э!

Аны колё эймэквъэт ынӄэн аӈӄагыннэӈӈыттыльыт. Уйӈэ наӄам ырык рээн а'ачек. Нивӄин ынпыӈэвӄэй:

- Э'ми мургин экык?

Ӄутти-ым нивӄинэт:

- Этаны яачы рэпкиры. Ӈаанкы-ӈан еп нытваӄэн гэлыткынык.

- Э-э-эй! Наӄам чит ӄонпы турык рээн ныпкирӄин. Энмэч нинэнэмгутэтӄинэт тургинэт ы'твыт.

Ӄутти-ым нивӄинэт:

- Игыр-ым ытлён ӈэнку пэлятгъэ. Ынан рэеты этъоӄааӄын. Ӈотӄэн энмэч майӈыпонтайӈын, чачапонтайӈын тыӈивынин торыкы.

Ынпыӈэвӄэй галгэкоргавлен. Ярагты рыльэтэннин ынӄэн понты. Э'рыкут-ым нылгэкоргавыльатӄэн. Нинивӄин ынпыначгын:

- Э-э-э! Ӄыгитэ вай, ӈотӄэн эккэтэ тыӈивынин.

Рытрилнин понты майӈыӄаматкынык, рэймэвнин. Ӄол-ым лыгэн чотыткынык нывакъотваӄэн, ныпыннытваӄэн. Тэленъеп энмэч гэчичевлин. Ытръэч ынпыӈэв йичу нинэлгыӄин. Ӄутынэ рэймэвнин понтайӈын, валяткоӈӈогъэ. Люур аны ынӄо кымъымкиӈын пинтыӄэтгъэт. Окой мэй! Ынпыӈэвӄэй нивӄин:

- Гэръэлин вай ӈотӄэн понты, гэкымъылин?

Ынпыначгын нивӄин:

- Э-э-э! Ынӄэн мурык эккин понты.

Тэргатгъат ынпыначгыӄагтэ. Колё гаглёленат аккагты. Тэӈытръэч ынӄэн экык. Гэлгъээ'тлинэт кэльэт о'равэтльагты. Лыгэн эргатръок алгытгъат ӄолеванвэты. Ынкатагнэпы кэльэт янра ваӈӈогъат, чама ӈан эвытрыкэ нъэлгъэт. Ӄэлюӄ о'равэтльагты гэлгъээ'тлинэт. Ӄынур атчытвальыт ваӈӈогъат. Ынкъам ынкатагнэпы о'равэтльагты нытэнъэӄэӈӄинэт таӈамалваӈ. Нынӈивыӄин тъычгыргын, а'ӄавагыргын, кымиӈыт ӈан ныпириӄинэт, нынывъиӈэтӄинэт, лыгэн ӄол нынтыӄинэт мачмайӈын вальыт ӈэвысӄэтӄэгти ынкъам а'ачекыт, лыгэн-ым ымы майӈыъоравэтльат. Паагъат винрэттумгу о'равэтльагты.

Ынанъаӄальоӈ о'равэтльак нъэлгъэт, ынӄэн кэльэт. Ытръэч.

Варэӈавыт ынкъам кэлы (тывъё Ӄэргытваалына).

Энмэн ганымытваленат аӈӄачормык Аӈӄарагтын гэӈэвъэнэ Варэӈавыт. Гъурэтлин ыргин эккэӄэй Галявъе.

Чикинъэ Аӈӄарагтын ивинигъи. О'тчой йъагыргэты тылегъи, наӄам нылгинычьэчеӈэтӄин. Вытку волӄытвэӈӈок ӄлявыл пыкиргъи йъагыргык, итык-ым эвыр мэмылёгъэ.

Въарэӈавыт ярак нъатчаӄэн. Вулӄытвик ытлён чоттагнык ээкэтгъи, тытыл тэӈынвэнтэннин ээк танльоӈ мэчыӄэргатыльын ӈаргынойпы. Ывиплыткук, чайпатыплыткок, ӈэвысӄэт рылгъэ ралкогты.

Люур ранмычгэпы мэӈин ӄаврыткатгъэ ынкъам ӄулильэтгъи:

- Па-а-п! Па-а-п!

Нэналвавӄэн тытыл льук, ныкавральатӄэн ярак гыролмакы:

- Па-а-п! Па-а-п!

Ынӄэн-ым кальайӈын а'нэлёлӄэвыльын гатымӈэвлен. Ӄынвэр-ым рэсӄиквъи, панэна ныӄулильэтӄин:

- Па-а-п! Па-а-п!

Рэнмыгиӈкы рытрилнин лелелгиӈын тэнйыръыльын въэнэ. Ӈэвысӄэт нылгъэӄэлиӈэтӄин, гаглынлываннэн нэнэнэ-ым ынкъам рытрилнин кынмэк. Нычимгъуӄин:

- Ытлён миӈкыри митгъэк?

Пуйъэкукэӈы рэлку нытваӄэн. Ынӄэн пирисӄыченнин ынкъам пойъакокайпы энаркэлейвынэн льулӄыл. Тэӈынувъэлевнин пуйъэтэ ынкъам у'рэвысӄычетгъи ӄулильыръугъи:

- Вай гым Варэӈавытэгым! Вай гым Варэӈавытэгым!

Кальайӈын гэлгингынтэвлин. Ӈытосӄычатгъэ. Аны гакытгынтыльатлен атаалгылятка. Ытръэч нивыльэтӄин:

- Ок-кой! Ок-кой ръанотайӈын?

Энъыӈӄач Аӈӄарагтын ярак пыкиргъи, гамэмылёнэн. Рэсӄиквъи чоттагнык. Ээк панэна нынлетӄин. Э'йӈэвыткукъи. Ӈэвъэн таӈавъеткынка. Найылгавӄэн у'рэвкы. Аӈӄарагтынына, ратвыма мэмыл, льунин ролятъё лелелгиӈын въэнэ тэнйыръыльын.

- Мэӈӄо въанымкиӈын? – пынлёгъэ ы'вэӄуч.

Варэӈавыт этлы нъурэквъэн, панэна нылгъэӄэлиӈэтӄин.

- Аны вай нивигым! Мэӈӄо ыннымкиӈын? – майӈыӄолентогъэ Аӈӄарагтын.

Ӈэвысӄэт ӄынвэр у'рэквъи. Ӄэглынангэт рэнмыгиӈкы нынолятытваӄэн лелелгиӈын гавъаныма. Ынӈин Аӈӄарагтын ытри Варэӈавыт ымльаляӈэт кыткыттагнэты гэннэ вальыт. Варэӈавыт ӄытлыги чама ныгыттэӄин. Ытръэч.

Йильэӄэй ынкъам пипиӄылгын (гатвылен Ятытваалына Ватыркак. Гэлэлилин Ӄэргытваалына. Гарисоватлен Тымӈэвъена).

Энмэн Пипиӄылгэ рырагтаннэн йильэӄэй ӈэвъэну. Ӄаматкынык нэнэймэвын ельаӄаеты ымыльэты вэлмоллыёчгийӈын. Ӄытлыги-ым ынӄэн ытръэч лыгоонъылгыӄай.

Йильэӄэе ӄэлюӄ-ым ымыльэты кунин. Пипиӄылгын иквъи:

- Райыӈӄэнаӄай ӈайгыточгыӈкы эквывылтомкычыко вальыӄай аръаля раӄылӄылӄай. Э'тки ныӄавтаӄэн.

Нэнпэлӄынтэвын панэнагты йильэӄэй. Пипиӄылгэ-ым пипиӄылгытумгын пиринин. Ытръэч.

Уунъыӄэй (гатвылен Ятытваалына Ватыркак. Гэлэлилин Ӄэргытваалына. Гарисоватлен Тымӈэвъена).

Энмэн. Нытваӄэн уунъыӄэй. Нымлявыльатӄэн выквылгыӄайыткынык. Нымлявыльатӄэн, нымлявыльатӄэн. Люур пыткынтэтгъи. Ӄля-и-и-ик! Ытръэч.

Нанӄынкылват (гатвылен Алянтона Г. нымнымык Туманское 1963)

Тэленъеп ынӄэн гатвален. Ганымытвален эмнуӈкы эрмэчьын ынкъам мытлёльын ӄорагынрэтыльын Нанӄынкылват. Ытлён мэчынкы о'птытъар ы'лёӈэттэ а'ӄамэтвака нъитын, наӄам ӄырым нырулытвигъэн. Найылгавӄэнат ыныкагты ынӈатал-ым э'ӄэльыт. Ӄонпы ытлён ыргынан винвэ нырапэнрыӈӄэн. Ӄол итгъи Нанӄынкылват ӄамэтваӈӈогъэ. Наӄам ытлён нылгинымкъэв ныӄамэтваӄэн. Мэчынкы лыгэн ыннэн ӄораӈы нъыӄуннунин.

Начамэтагъан ытлён э'ӄэльэ винвэ ынкъам нагэтаӈӈогъан тэнмавыльын ӄамэтванвэты. Нанӄынкылватына-ым рыгнин нутэсӄык рыгъёлгын. Рыкылтытурэвнин ынан нанӄын чымӄатъё ынкъам рыгъёлгычыко ёнэн. Ӄамэтваӈӈогъэ. Э'ӄэльыт коргаквъат ынкъам пэнрыткоӈӈогъат Нанӄынкылватына. Нычимгъуӄинэт ытри, этъыманы ытлён рэкимилтэтгъэ маравтэнмавык ынкъам лыгэн нутгъэв нэрэпириӈын ынкъам наранмыӈын. Льунинэт Нанӄынкылватына пэнрыткольыт э'ӄэльыт, эӄылпэӄэй гырэлгъи, йытонэн нанӄын рыгъёлгэпы, рычымӄэннин, нъомръав кылтынин ынкъам рырынгээвпэнрыткогъэ а'ӄальэты. Э'ӄэльыт нэмэ гынтэквъэт.

Ынкатагнэпы э'ӄэльыт виин паагъат пэнрыткок армачьэты.

Ӄол нынтыгъэн э'ӄэльэ навалёмын пыӈыл, энмэч Нанӄынкылват гъомрыйылӄатлен ынкъам йылӄэтыркын энмэч ӈирэӄ ы'лёнэттэ. Нэмэ ынкы э'ӄэльыт винвэ эймэквъэт рамкэты, миӈкы нынымытваӄэн эрмэчьын. Э'ӄэльэ нэльун ытлён йылӄыльын нотасӄыткынык. Ынӈатал-ым гакытгоргавленат ытри. Накамлелтагъан ыргынан йылӄэтыльын Нанӄынкылват ынкъам кынмал чеэкэй пойгыт нэнинтынэт ыныкагты. Валёмнэнат ынан выргыргэтыльыт пойгыт, ӄутысӄычетгъи ынкъам йылӄыванвэпы алва тылесӄычетгъи. Наӄам-ым лыгэн э'ӄэльин пойгыт и'ӈыпгъэт ванвык, миӈкы ӈан чит игырӄэй Нанӄынкылват нийылӄэтӄин. Нанӄынкылватына пэнрынэнат э'ӄэльыт. Лыгэн-ым ытри апойгыка гынтэвръугъэт амманаӈ. Урэркылельэннин ынан ӄол э'ӄэльын. Наӄам нэналвавӄэн йъок. Э'ӄэльын ынӈатал нинъыӄин чама нымытлёӄэн. Энъыӈ гатвален Нанӄынкылватына. урэркылельэннин Нанӄынкылватына э'ӄэльын. Пойгын ыныкагты нинэнинтыӄин, наӄам лыгэн ымы пойга лёнйъота нинэнтыӄин. Нанӄынкылватына-ым пойгын чинит рэнтыё еп нутэсӄык этрукыльин нэмэ нинэпириӄин. Ымъылёӈэт кылельэннин эрмэчьэ э'ӄэльын. Ӄынвэр ытри пэӈъивэтгъэт. Нывилгъэт. Вэтгатгъат амъянра акватынво. Акватыӈӈок Нанӄынкылватына пынлёнэн э'ӄэльын:

- Гыт микигыт?

- Аӈӄаролтэгым.

- Микынэ гэнинъытвэтигыр?

- Гинъытвийгым чинит ылвыркылельэтыльэгым.

- Титэ нэмэ мытрамылёчетгъа?

- Титэ чинит риквъэ.

Аӈӄаролтын эквэтгъи аӈӄачотмэты, миӈкы ытлён нывиниӄин мэмылёгты, онъалёгты, рыркагты. Нанӄынкылват-ым ярагты эквэтгъи. Ытлён мэйӈыӈэлвыльыльу гитлин.

Ӄол нитӄинэт ытри ыргичгу нынӄэвивылгыӄинэт, иӈӄун авнантыяатка ы'нынтын вэтгавйыръатгыргын. Аӈӄаролтына нинэнӄэвивӄинэт Нанӄынкылватына рыркэн ваӈӄыттэ, ӄутынэ-ым чымӈэн рытынтэ. Нанӄынкылватына нинэпириӄинэт ваӈӄыттэ ынкъам лыгэн ӄнур пэтыкырготтыӄагтэ эмрылгэ чыгэю нинэтчыӄинэт. Аӈӄаролтына-ым лыгэн ӄорэн рытынтэ нэмыӄэй эмрылгэ нэначгагчерӄэнат. Ынӈин ытръэч нытэнмавӄэнат льовылгынвэты.

Ынӄоры-ым вай ӄол итык нэмэ Нанӄынкылватына выёльа аӈӄальэпы нэныпкирэтын ваӈӄыт. Ынӈатал-ым ытлён ганӈэнайпылен:

- Колё-мэй титэ рапаагъа тъымӈычвынчерык а'ӄальычгын?

Ивнинэт выёльыт Аӈӄаролтынэн, иӈӄун ыргынан ы'нивын ытлён, энмэн ытри рэльувылгыӈыт пэтле. Йылнин ваӈӄыт энчимэвкыльин выёльэты рырагтатынво.

Аӈӄаролтын чичеквъи: пэтле ытри рэльувылгыӈыт. Льувылгыгъэт ытри еп тиркытир ининикэ. Аӈӄаролтына нэнъатчаӄэн эймэвтылельын Нанӄынкылват. Пойгын ынан нэнъомрынрыӄэн, ванэван нытрилнин. Ынӄэн нинэльуӄин Нанӄынкылватына. Ытлён чичеквъи: э'ӄэльын айылгавыркын ыныкагты. Ынкъам Аӈӄаролтына рамынноӈэты гэтаӈӈонэн ынин пойгын, наӄам люӈгитэтэ рытчынин Нанӄынкылват. Люур Нанӄынкылват мытлёръогъэ ынкъам пиринин ыннанмынга валӄойпы Аӈӄаролтын, рыгырголявнэн нотасӄэпы ынкъам ивнин:

- Гымнан гыт миквыт тэленъеп, энмэн мытрэльувылгыгъэ амрамытлёченӈа. Ӄытлыги гыт амытлёкыльэгыт!

Ынӈин иквъи ынкъам ринтынин нэрмъэв нотасӄэты Аӈӄаролтын. Уйӈэ ытлён нъэлгъи, ытръэч ы'ттъымыт ынин амманаӈ ритлегъэт.

Ынӄэн-ым ынӈин эрмэльу ынкъам мытлёльо гитли Нанӄынкылват.

Ювъэрэмкын (гатвылен Уватагнына Увэлек 30/08/1948. Гэлэлилин П. Скорикына).

Энмэн. Мэмръэпэльын ӈэвысӄэт нъэнӄэтӄин ӄликэтык. Нинивӄин ӈээкык ытлыгэ:

- А'мын э'тки тыпэлӄэтык, а'мын ӄъэликэтги».

Ӈээккэтэ ивнин:

- Ӄырым мъэликэтык.

- Иа'м?

- Миӈкыри ыныкит тръэликэты, гымнин вагыргын э'тки, ӄырым.

Ытлыгын иквъи:

- Эйъым, опопы ынӈэ ӈутку атвака, миӈкыри ӄитги.

Ивыркын ӈэвысӄэт:

- Ии, мачынан ӄырым, ванэван ӄлявылеты мытэгъеӈык.

- Гээй, миӈкыри тыпэлӄэтыркын гым, миӈкыри-ым ритыӈ?

- Ынан эвыт миӈкыри.

- Тагам, тынпааквыт рывэтгаватык, опопы раӄылӄылегыт. Миӈкыри ӄэквэтги. Ӄэйвэ итык амгынан вальэгыт. Чит-ым лыгэн гыныкы. Опопы игыт ӈутку ярачыко рэйылӄэты, эргатык опопы ӄэквэтги. Миӈкыри рычимгъувкы тылваквыт, чит гыныкы лыгэн. Тагам, тыплыткуквыт рывэтгаватык.

Ӈэвысӄэт иквъи:

- Ии, раӄылӄылегым. Миӈкыри э'квырга этлы ӄлявылеты ванэван мытэгъеӈык.

Ытлыгын иквъи:

- Тагам, ӄыйылӄэтги, эргатык инъэ еп ӄэквэтги.

Тэргатгъэ ӈээкык. Паагъэ тэргатык:

- Ии, мачынан ӈэвысӄэтигым, мачынан!

Йылӄэтгъэт. Ытлыгын йылӄэтгъи. Ванэван ӈэвысӄэт ныйылӄэтын. Эвыр йылӄэтгъи ытлыгын, мэрынрэ ӄутгъи ӈэвысӄэт, нытогъэ ныкитэ. Тэючгын йытонэн. Нивӄин ӈэвысӄэт:

- Опопы миӈкыри митык. А'мын-ым, ӄырым мывъигъэк! Ытлыгын иквъи, вэчьым трэвъигъэ.

Йытонэн эвич, йъэнкы рытрилнин. Нэмэ ойпыткогъэ, нэмэ ӄол эвич йытонэн, рырыткунин. Нивӄин ӈэвысӄэт: «Ӈотӄэн ръэнут? Ӈотӄэн юэ'ю, ӈотӄэн мэмылен рыннылгын». Нэмэ ойпынэн – рыркэн рыннылгын. Иквъи: «Игыр ӈотӄэн мэчынкы, ынӄэнат ювъэт». Чама ӄол нэмэ йытонэн – эвын пипиӄылгин нэлгын. Рыкылвэннин, иквъи: «Мэчынкы». Нэмэ ӄол тэючгын эйминнин, йытонэн – эвын ӄорэн рыннылгын. Нэмэ ӄол эйминнин эвичгын, нымэйыӈӄин эвичгын. Эвын ынкэчыку йытонэн вивит ръэвин чама ы'ттъым ныппылюӄин – ымыльо ръэвин. Плыткугъи. Рэгъи ралкогты. Кэртэ йытонэнат, плекыт нилгыӄинэт, лилит нилгыӄинэт, тэнуйгын, къэли. Нэмэ ӄутгъи, нэмэ ӄол тэючгын йытонэн, уккэнчи куквэн. Ӈытогъэ. Йымнэн куквэн, чычыпгъэ тытлык. Гитэнин ӈаргынэн, иквъи: «Йыӄӄай-ым ӈаргынан, мэлмэл, нытэӈӄин ӈаргынэн». Йъилгын ининигъи, йыӄӄай-ым ныкитэ, наӄам ӄынур ы'лё ныӄэргатӄэн. Эквэтгъи, ытлыгин ы'твъэт йъонэн, ӈилгын эйминнин. Ӄол и'нныпъи, ӄол тэвэнаӈ, иквъи: «Мэчынкы ӈотӄэнат трэнрыӈынэт». Э'ӄопы лылепыткугъи, иквъи: «Ӈотӄэн гымнин ытлыгын, ытля. Ытръэч-ым ытля яйвачгыргын». Тэргатгъэ. Ӄутгъи, иквъи: «А'мын-ым, мачгымнан раӄылӄылегым, миӈкыри ытлыгэ энанраӄылӄыляквъэ. Тагам, мэквэтгъэк ӈанӄэн. Гымнин тылян нытэӈӄин, миӈкыри мэлмэл». Эквэтгъи чейвэ. Пыкиргъи Кэныпэк, иквъи: «Киткит э'тки ӈотӄэн нутэсӄын. Опопы рымагтэты мылеркын». Увэлек пыкиргъи: ытръэч ыннэн яраӈы, ӄырымэн яраӈы, ӄлегран. Ӄытгъи ныкитэ. Рэгъи. Кыпчытконэн. Ынпыӈэв у'рэквъи:

- Мэӈин?

- Гым.

- Микигыт?

- Мэмръэпэльигым.

- Ээй, эви гыыт, эви авалёмкыльэгыт ытлыгэ рывэтгаватык. Э'ткийгыт ӈэвысӄэтигыт».

Ынпыӈэв айыӈкогъэ. У'вэӄуч рилюнин:

- Ръэнут?

- Ӈэвысӄэт етгъи, мэмръэпэльын.

- Ныръэӄин?

Ӈэвъэнэ ивнин:

- Эви гынан гэмо вальын ытлыгэ рывэтгаатык аалёмкыльэн?

Ӄлявыл иквъи:

- Тагам!

Ынкы ӈэвъэн иквъи:

- Опопы тэкичгын ӄыйылгын.

Ӄлявыл иквъи:

- Ныӄамэтвагъан.

Ӄамэтвагъэ киткит. Ивнин ынпыначга:

- Тагам, мэчынкы. Нъэнӄэйгыт ӄликэтык. Тагам, миӈкыри ӄэквэтги.

Ӈэвысӄэт иквъи:

- Ии, тынторкын.

Нэмэ эквэтгъи. Нылеӄин, нивӄин: «Миӈкыри, э'ми нымным, миӈкы варкын тэгнымным. Чамъам трэльуӈын. Гымнан э'ткиӈэ, а'мын ӈот аалёмкыльэгым рывэтгаатык. Ӄымэл гымнан тычимгъуркын нымэльэв. А'мын-ым мачынан ӈаргын трэвъигъэ, Элягты (Ельягты?) чейвык». Пыкиргъи нутэк Утъэк. Ынкы лылепыткугъи, иквъи: «А'мын ӈотӄэн нытэӈӄин нутэсӄын, ӄэйвэ нычьууӄин, мачынан». Мэчынкы нутэнут Уутэн. Тыттэтгъи, рывиривнин имыт. Йытонэн эвич, ралянтаннэн. Эвын мэмылен, рыркэн рытын. Чимгъугъи, иквъи: «Ръэнут мытэйкын?» Аӈӄачормэты ӄытгъи. Мэмылен ымыльэты рытын пиринин. Илкымъетгъи, ринтынин аӈӄачормэты. Мэмыл нымкыӄин аӈӄачормык тэйкынин, рытрилнин. Йыръэннин чыгаглыӈын, нивӄин: «Ӈотӄэн ӄырымэн ръэнут, рыркэн чыгайыткынык агнон». Чымӄык ринтынин мэмлеты, иквъи: «Ӈотӄэн ымыльо тынинтын – рыркы. Тагам тыплыткугъэн: мэмыл тытэйкыгъэн, рыркы тытэйкын». Тыттэтгъи, выквэн, мылгин ӄлеграт тэйкынинэт. Аӈӄачормэты чейвыткугъи, эйминнин выквылгын, кэгрилчыку эйминнин выквылгын, иквъи: «Ӈотӄэн таӈӄлявыл, ӈотӄэн ӈэвъэн». Нэмэ иквъи: «Миӈкыри уйӈэ ӈотӄэн энымкэ, уйӈэ аӄлявылка. Ӈотӄэнат гэӈэвъэнэ, ыннэн ӈинӄэй, ыннэн ӈээккэӄэй, нарамӈылёӈынат». Ӄутти нэмэ тэйкынинэт. Ӄол нымэйыӈӄин выквылгын, нэмэ ӄол рытрилнин, иквъи: «Нэрмэӄинэт ӄлявылтэ ӈотӄэнат». Нэмэ иквъи: «Мэчынкы ӈинӄэгти, ӄлявылтэ тытэйкынэт, ынан ев-ев, нымкыӄин ратомгатгъа. Тагам, тури тыплыткутык». Эквэтгъи мэмръэпэӈэвысӄэт амноӈэты Ээтваамэты. Ынкы выквыт гэтэйкылинэт: нилгыӄин, нувӄин, ачьыквын, ууквын. Гэтэйкылин ӄораӈы, нымкыӄин гэтэйкылин ӄораӈы. Ивнин ӈэвысӄэтэ: «Ӈотӄэн ӄораӈы тыплыткугъэн. Тагам, тыпэлягыт. Гынин инэгынритыльын ӄлявыл ынан ратомгатгъа». Умкуттин яраӈы тэйкынин, эйпынин въэе. Пылыткунин, нэмэ ӄутти эймыннинэт выквыт, чимгъугъи, иквъи: «Ӄлявыл тытэйкыркын чавчывано». Ӈирэӄ рытрилнинэт выквыт: ӄол ӈэвъэну, ӄол у'вэӄучу». Нэмэ ӄутти эймыннинэт выквыт. Ивнинэт: «Гыт ӈинӄэю ӄитги. Тагам тыплыткутык. Ынӈин ӄытомгаттык нытэӈъэв. Гым турык энантомгавыльэгым. Э'ткиӈигым ӈэвысӄэтигым. Тагам, ӄырэтык». Ёнэнат ярачыко. Ивнин ӄлявыл:

- Эргатык, рэгъеквъэ, рэчеӈыттэты, ръэнут раалёмӈын. Колё нымкыӄин ӄораӈы ръэйӈэгъэ. Тагам ӄыйылӄэтгытык».

Эквэтгъи аӈӄачормэты. Въэгчыку яраӄай тэйкынин, йылӄэтгъи. Еп эргыръока инъэ ӄлявылтэ гэӈэвъэнэ ӈытогъат. Иквъэт:

- Э'ми ынпыӈэвӄэй мургин, э'ми мургин эпэӄэй? Китаӄун мынылӄырирын.

Ӈэвысӄэт мэмръэпэльын гэгъевлин. Ӄытлыги ытлён ӄэглынангэт пэлӄэтгъи. Ӈэвысӄэт иквъи:

- Гаа, ӈоткэ'н мургин эпэӄэй.

Ӄлявыл иквъи:

- Ӈотӄэн, тагам, мынрагтымык.

- Игии, - эпэӄэй иквъи.

- А'м, ӄылӄутги.

Эпэӄэй ӄутгъи. Эйминнин, ярагты рырагтаннэн. Пыкиргъэт тытлык, ивнин ӄлявыля:

- Како мэлмэл, аныӄун ӄыгитэгын аӈӄы. Ръэнут аӈӄачормык?

Лылепыткугъи эпэӄэй, иквъи:

- Ӄырымэн ръэнут, тургин тэйӈэтлыӄыл – мэмыл.

Ӄлявыл иквъи:

- Аныӄун, колё ръэнут э'йӈэркын: гы-гы-ы, гы-гы-гы. Ръэнут э'йӈэркын?

Эпэӄэй иквъи:

- Тургин тэйӈэтлыӄыл, ӄырым ӄыгытъэтгытык, мэмыля, рырката, тэкичгэ раӄамэтваркынэнтык ӄонпы. Тагам мынӄамэтвамык.

Ӄлявыл пынлёгъэ:

- Рэӄэ?

Эпэӄэй иквъи:

- Ӈотӄэн и'нныпъи гымнин ытлыгин. Ӄынрыгын, ӄытэгрэтги аӈӄачормэты, мэмыл ӈотӄэната и'нныпъитэ ӄытэгрыгын.

Лыгэн мэмыл аӈӄачормык нымкыӄин. Ӄол ӄлявыля тэгрынин, тиӈунин, левтык и'нныпъитэ тымнэн, имтынин, рагтыгъэ.

Эпэӄэйынэ ивнин:

- Тагам, ынӄэн ӄынчимэквын мэмыл.

- Ии, мынчимэквъэн.

Иквъи эпэӄэй:

- Тагам, ӄувитык. Ев-ев, кукэӈы мытэйкын.

Выквэн кукэӈы тэйкынин. Увигъи ӈэвысӄэт. Ититгъэт. Ӄамэтвагъат. Пылыткугъэт. Эпэӄэй ӄутгъи, тэвэнаӈ эйминнин, ивнин ӄлявыл:

- Ӈотӄэн тэвэнаӈ гымык ытлыгин. Тагам мынынтомык.

Уттин тэйкынин ы'твыӄэй, ивнин:

- Вай ынӈин вальын ӄытэйкыгын. Рэплыткуӈын-ым ы'твъэт, ӄытэгрэтги.

Ӄлявыля пылыткунин уттин ы'твъэт. Ивнин эпэӄэйынэ:

- Виин ы'твъэт ӄынумкэквын, пойгын ӄытэйкыгын.

Ӄлявыл иквъи:

- Тыплыткугъэн.

Эпэӄэй иквъи:

- Тагам, ӄэквэтги аӈӄачормэты.

Аӈӄачормык пыкиргъи ӄлявыл. Ытлён аӈӄачормык рыркы колё нымкыӄин чыгайыткынык. Нычимгъуӄин ӄлявыл: «Миӈкыри мынмыгъан, тайылгавыркын! Миӈкыри колё ӄулильэтыркын». Иквъи: «А'мын а'тав!» Тынпынэн, тымнэн, рычимэвнин, рывэнӈынин, рэпалгын йыннин, имтинин ярагты. Ивнин эпэӄэй, ивнин:

- Вай рэпалгын тырэтгъэн.

Эпэӄэй иквъи:

- А'мын ынӈин, ынӈин ӄынмыркын. Ынӄэн рэпалгын ы'твык ӄыйпатгын. Рэплыткуӈын, ынӈинъытвэ нэнэнэт рэмэйӈэнӈыт. Ынӈин ӄъытвыткуркынитык, рыркы ы'твэ ӄынмыркынэткы, чама пойга, чама мэмыл и'нныпъитэ ӄытэгрыркыниткы. Ынӄэн тургин тэйӈэт ынни'н вальын. Ев-ев, ынан нэнэнэт рэмкэнӈыт. Энмэн тури яалегты рэтэйӈэнӈытык нымэльэв. Тагам, тыплыткутык. Ралгэтаӈычьыӈӈонтык.

Этъоӄааӄын пыкиргъи чавчыв. Пынлёгъэ:

- Э'ми эпэӄэй аӈӄальэн?

Ӄлявыл иквъи:

- А'мын мургин эпэӄэй колё ныгыттэпӄин. Вэрин-ым тури томгаттык.

Чавчыв иквъи:

- Тагам, эпэӄэйигыт, ӄылӄутги. Тагам, морыкы мынылӄынмык.

Эйминнин эпэӄэй, рырагтаннэн. Эмтэма эпэӄэй, ӄлявыля нинивӄин:

- Аныӄун мургин ранмычгын колё ӄората гэйыръэтлин.

Эпэӄэй ивнин:

- Ынӈин ратваӈӈонтык.

Пыкиргъэт ярак.

Ӄлявыля ивнин:

- Ӈотӄэн эпэӄэй тырэтгъэн.

Ӄлявыля ӈэвъэн ивнин:

- Тагам, ӄайколятгэ, илгынэлгэ, ӄайколятгэ. Тагам, ныӄамэтвагъан ӄоратъоля, ыпалга, ӄымлята, кымкыма.

Эпэӄэй ивнин ӄлявыл:

- А'мын вэлынкыӄун. Ев-ев, тури яалегты рэтэӈычьэнӈытык, нэнэнэт тургинэт рэлгимкэнӈыт. Гым мэмръэпэльигым, аалёмкыльэгым рывэтгаатык, ынӄэн тури нытэӈъэв гымыкагты ватык, тагам ынӈин тури.

Ытлён колё эпэӄэй нытэӈӄин. Игыт аӈӄальэн рыркы, мэмыл ытлён нымкыӄин. Чимгъугъи ытлыгын мэмръэпэльин: «Э'ми ӈээкык?» Ӈэвъэн ивнин:

- Кита, мынъёпатын, миӈкы въигъи.

Элек нытваӄэн. «Ы'твэ мынэквэнмык эргатык». Эргатык мэлмэл. Эквэтгъэт ы'твэ. Увэлек пыкиргъэт. Увэлекин ӄлявыл иквъи, ӈэвъэн ивнин:

- Ытлыгын пыкиргъи.

Тэгрэтгъэт увэлекин ӄлявыл гэӈэвъэнэ аӈӄачормэты. Мэмръэпэльэ ӄлявыля пынлёнэн:

- Ванэван мургин ӈээкык ӄыльугын?

Увэлекин ӄлявыл иквъи:

- Агаа, эээ, ӄэйвэ! Ытръэч ӈутку ӄамэтвагъэ. Ынӄор-ым гымнан тиквъэн: «А'мын, тури э'тки». Аалёмкыльэн рывэтгаатык. Ӈанӄэн рымагтэты гэквэтлин. Тагам, энмэч ӄэквэтги.

Мэмръэпэльин ӄлявыл Утъэк пыкиргъи, иквъи:

- Э'ми ӈэвысӄэт, гымнин ӈээкык гатымӈэвлен?

Утъэкин ӄлявыл иквъи, ӈэвъэн ивнин:

- Тиквъэк, вай ӈотӄэн ытлыгын.

Утъэльэ ивнин ынпыначгын:

- Ӈотӄэн мургин эпэӄэй. Ӈутку нытваӄэн.

Мэмръэпэльин ӄлявыл иквъи:

- Кита, э'ми гымнин ӈээкык, кита мыльугъэн.

Утъэкин ӄлявыл иквъи:

- Иги, тагам ярагты мынылӄынмык.

Тыттэтгъэт. Мэмръэпэльэ ӄлявыля льунин ӈээкык, ивнин:

- А'мын ӈутку гэнымльуйгыт!

Ӈээккэтэ ивнин:

- Ии, гымнан, эмъэткиӈэ нымным гэтэйкылин. Ӄэглынангэт нымэльэв нычимгъуйгым, чит гынан ӄлявылеты нинэйылигыт. Гымнан эмъэткиӈэ, гым э'ткиӈигым, миӈкыри нъэнӄэтигым ӄлявылеты. Тагам, гымыграгты ӄылӄытги.

Ытлыгэ ивнин:

- Миӈкы гынин ярат?

Ӈээкык иквъи:

- Эмнуӈкы. Тагам, мынылӄынмык.

Пыкиргъэт. Иквъи ӈээкык, ярак пыкирык:

- Како гымнин э'ӄэтлыгын етгъи, мытив раӄылӄылегым. Тагам, ныӄамэтванат. Эчьыльын ӄораӈы ӄынмыгыткы. Имыръэнут ы'ннугъэн: ӄымыл чама кымкым ы'ннугъэн, чама ыннээн.

Ӈээккэтэ ивнин ытлыгын:

- Колё нымэльэв ӄамэтватык.

Ытлыгын иквъи:

- А'мын ӈутку мынынъэл.

Ӈээккэтэ ивнин:

- Ии, ӈутку ӄынъэлги... А'мын колё пэлӄэтгъи. А'мын опопы ӄыпэлӄэтги.

Чавчыв ивнин эпэӄэйынэ:

- Тагам, гымнин ытлыгын ныпэлӄэтгъэн.

Мэмръэпэльын ытлыгын иквъи:

- А'мын ӄырым!

Вэнлыги ӈээккэтэ ивнин:

- Ӄыпэлӄэтги. Иа'м, ытлыгигыт, а'ткэӈэты гинэнӈивигыт? Опопы ванэван ӄывалёмгэ, ытлыгигыт. Тивыркынигыт, ӄыпэлӄэтги. Тагам, опопы миквыт, ӄывъиги.

Ытлыгын иквъи:

- Ии, опопы мывъигъэк.

Ӈээкык иквъи:

- Миӈкыри ыныкит тъывъигъэк гым, гыыт, ытлыгигыт, а'ткэвма нъыпэлӄэтын. Игыт нытэӈъэв рэвъигъэ. Имыръэнут раяаӈын: рыркатъол, тэкичгын, мэмылытъол, ӄоратъол. Ытлыгигыт, эвыр рэвъигъэ, нымкыӄин гымнин ӄлявыл гыргол нэримтигыт, нотагты. Ынӈэ айылгавка, вэнвэты мачынан ӄывъиги. Ынӄэн гым чит ӈаргын въэнвы нинэнӈивигыт. Игыр тагам ӄывъиги.

Чавчыват, аӈӄальыт ивнинэт:

- Тагам, ӈилгын ӄинэйылгытык.

Найпатын гыргол ӄыеӄий ӈилгин. Ӈээккэтэ ивнин:

- Тагам, пэлгэпы ӄилгэтгыткы.

Нилгэтгъэн. Ӈээккэтэ ивнинэт:

- Туук!

Нэтиӈугъэн. Илгиӄэтгъи, гэвъилин ынпыначгын. Ӈээккэтэ ивнинэт ӄлявылтэ:

- Тагам, нэквэтгъэн нотагты. Ымыльо аӈӄальэн ӄлявыл, э'птэ чавчывэн ӄлявыл, ымыльо нэквэтгъэн.

Ӈээкык иквъи:

- Гымнин ытлыгын э'ткиӈ, э'тки. Ӄората орвыткынык ӄынкылвэтгыткы.

Ытлён эквэтгъи. Пыкиргъэт нутэк. Ынкы нэтрилгъэн нутэсӄык. Ымыӈ ӄорат, яаёт, нанмынат ынкы нутэк, нэнчимэвынэт, нэлгыт ӈирэӄ ӄорэн нэгтынэт. Ӈээкык иквъи:

- Тагам, мынэквэнмык ярагты, мынпэлягъан.

Напэлягъан. Ӈээкык иквъи:

- Ытръэч гымнин ытлыгын а'мын въигъи.

Эргатык иквъи ӈээкык:

- А'мын тыпэлӄэтык. Опопыӈ ымыӈ гым мывъигъэк. Мэчынкы тури ымыльо аӈӄальэн, чавчывэн. Гымнан гэтэйкылин ымыльо нымэльэв. Тагам, гымнинэт тайкыёторэ, имыръэнут мыннугъэн: мэмылытъол, рыркатъол, ӄоратъол. Ымыльо ӄлявыл, ӈэвысӄэт, ымыльо ныӄамэтванат, чеэкэй мынӄамэтвамык.

Аӈӄальэ, чавчывэн ӄлявылтэ иквъэт:

- А'мын како, эпэӄэй въиркын, еп этэӈычьэткэ.

Иквъи эпэӄэй:

- Мэчынкы. Тагам ӈилгын ӄоро.

Ынан чинит ӈилгын йыпаннэн пэлгэты. Эпэӄэй иквъи:

- Эвыт трэвъигъэ, лыгэн ытлыгэты нотагты ӄинэнльэтэтгытык. Ӄырымэнайгым чавчываӈавэгым, ӄырымэнайгым. Вэлет ытлыгын ӄырымэн чавчыв, ӄората нотагты гъэмэтлин. Ынкъам гым аӈӄальа ӄлявыля нотагты ы'нъэмэтгым. Чама чавчывата ӄэйвэ ӄлявыля ы'нъэмэтгым нотагты.

Э'мэтэ нэнтыгъэн ӄлявыля, ванэван ӄората, ванэван ы'ттъэ, амӄлявыля нъэмэтын. Пылыткугъэт, рагтыгъат. Пыкиргъэт ярак аӈӄальэн ымыӈ чавчывэн ӄлявыл. Ӈирэӄ нотайпы пыкирык ярак гивлинэт, гавэтгавленат, гивлинэт:

- Ӈотӄэн Утъэн нымным чит уйӈэ аӄлявылкыльэн. Како ӄэтэв мэмръэпэльин эпэӄэй – мургин энантомгавыльын. Игыт яалегты амтаӈычьатгыргын. Колё игыр Утъэн мэйӈэтыркын, игыт яалегты ӄлявыл мыкэтыркын, нытэӈъэв игыт ваӈӈогъат. Уйӈэ э'ӄэкэ. Имыръэнут гэтэйкылин эпэӄэйынэ: ӄораӈы, рыркы, мэмыл, имыръэнут гэтэйкылин эпэӄэйынэ.

Ымыӈ игыр ынӄэн нымным Утъэн варкын. Айгысӄыӈӄачагты Мытӄывлек рымагты. Ювъэрэмкыт, утъэльыт, ынӄо гатомгатлен рамкычгын. Чымӄык лымынкыри гэквэтлинэт: чавчывагты, ӄутти аӈӄальэты. Ымыӈ Увэлек игыт варкыт яалтыӈарат ёвъарамкэпы: Ы'ттъувйинти, Мытӄывлек игыр варкыт, ыргин ытлыгин утъэльын, ювъэрэмкин ымыӈ. Нэнэк – ювъэрэмкин яалтыӈарат. Ытръэч.

Ӄэтчанрота ӄораӈы гэнгынтэвлин (Айвэрэттэ 6)

Ӄорак нытваӄэн Галгагыргын. Гыргочаӈӄачагт ӄытгъи ытлён, ынӄоры нинэгитэӄин ӈэлвыл. Нымачыгтийгатӄэн. Ӄорат кытийгынгыпы йыӈоткоӈӈогъат. Тэкэм ырыкэгйит ӄэтчанройӈын нытваӄэн. Этъым, ытлён кытчыгъёлгэпы гэнлыӄутэтлин. Ӄаата чеэкэй нийъотыляӄэн мэрынрэ. Пээчвака льунинэт ытри. Ытлён кытгынтатгъэ ырыкагты.

Пэгчиныльын-ым пээчваӄӄай ы'ттъыёляӈӄач нъэлгъи. Ыныкит ытлён ы'ттъыёча нъэгъи ынкъам мэрынрэ эймэвчычегъи ӄэтчанрогты.

Ӄэтчанройӈын ванэван ныгынтэвын. Ытръэч ынин и'тын яалегты рываннэн.

Пээчваӄӄай-ым ынкы эймэквъи. Лыгэймэквъи. Ыныкит пээчваӄӄай лыгэймэквъи, ӄэтчанрота ытлён э'нтынпысӄычаннэн кытрэлык.

Пээчваӄӄай ынӈатал гэчеӈыттэтлин. Рыпэт яалегты кыечейвысӄычетык гапэӄэтатлен. Ынык рээн ӄутти ӄорат.

Пээчваӄӄай ӄутысӄычетгъи, ынӄо и'рэквэтгъи о'раӄаагты. Ытлён улвэквъи вытку гынонӄаак. Ынӄо лыляпыткоӈӈогъэ.

Ынӈин ӄэтчанрота гэтэнымченлин пээчваӄӄай, пэгчиӈэтыльын. Ытръэч.

Ӄораӈы ынкъам ы'ттъы'ӄэй (Айвэрэттэ 7)

Ӄораӈы нэвииӄин, ныпъоӈгэлеӄэн. Люур льунин вотытвальын ы'ттъы'ӄэй ынкъам пынлёнэн:

- Ы'мто миӈкэмил нэгйипыркынигыт о'равэтльата?

- А'ткэвма, таӈӄонпы вотытвагты. Ыныкит-ым ныръэчинтэтигым, нэнаркыпчевыӄэн. Гыт-ым миӈкэмил нымытваркын?

- Тытаӈытваркын. Нымкыӄин рэӈ, атӄавык нэнмэлевэтыркынигым, ӈаргыночьэпы нэвириӈыркынигым. Ынпэвыльыт ӄорат тэкичгу ынкъам омавэрьо нэймитыркынэт. Льэлеӈкы гым гакаӈӄаано титыркын.

Ы'ттъыкэй чемгъоӈӈогъэ: «Этъопэл гым мыквотытваркын. Э'тки а'нӄагыргын лымынӄо лейвык!»

Ӈирэӄ гитлеӈыт (Айвэрэттэ 7)

Гитлеӈэ, тыӈэльэ вээмчурмыӄэйык, рырынгиивнин гитлеӈ, тыӈэльын ӈайгытолгык. Ынкъам пынлёнэн:

- Ети? Ӄытлыги вай ӈирэмури ыннаныӈ вальыморэ, тэӈытръэч гыт челгыӈ ынкъам эвлыӈ вальэгыт.

Ӄутынэ нэносӄэн:

- Гым тынӈэркын ӈайгытолгык ынкъам гымнн ымыльо варкын: тиркыӄымчучьыт, кытыйгын, мимыл, ынӄэната нычелгыпэрайгым. Гэрэӄигыт-ым гыт кыннэлгэгыт?

- Гым вээмчурмыӄэйык тынӈэркын ынкъам пэнинэйгым виилгитэткульигым мэмлык.

Ынкъам амалвагты тылигъэт.

Кыттэлӄэгти (Айвэрэттэ 7)

Нытваӄэнат ӄлявыл гэӈэвъэнэ, наӄам нъаӄатваӄэнат тэйӈэтти лыгитъэркинэт, ытръэч ытлёӈэнмэткэн. Ӄулин эвын атчьатык вулӄытвик навалёмыӈӈогъан ӄаврыткын ярак камлелы. Таӈымныкэрэтгъэ чейвыткульэтык ярак камлелы. Эргатык кыевкы ыргынан нэльунэт алваӈ вальыт нымэйыӈӄинэт вэнвийӈыт. Винвыт ӄынур а'лыгатгата гэтэйкылинэт ы'лыткынык.

Ӄолеайвэчгыръок тытлык ӄача рытрилнин уӄӄэм гатайӈанма. Эргатык-ым инъэ кыевык нэльунэт уӄӄэмчыку кыттэлӄэгти. Ынӄэнат кыттэлӄэгти ӄырымэнат тымӈэнотъаё вальыт. Ынкатагнэпы ӄлявыл гэӈэвъэнэ ӄонпы гэтэйӈэтэ ваӈӈогъат. Лыгэн-ым таӈытваӈӈогъат.